Esma-i Hüsna terkibi, isim kelimesinin çoğulu olan esma (isimler, nitelikler) ile güzel ve en güzel anlamına gelen gerek sıfat gerekse ism-i tafdil olarak kabul edilen hüsnâ (el-Hüsnâ) kelimesinden oluşmaktadır. el-Esmâü’l-Hüsnâ ifadesi Kur’anda dört yerde geçmektedir.
a) وَلِلّٰهِ الْاَسْمَٓاءُ الْحُسْنٰى فَادْعُوهُ بِهَاۖ وَذَرُوا الَّذ۪ينَ يُلْحِدُونَ ف۪ٓي اَسْمَٓائِه۪ۜ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
“En güzel isimler yalnızca Allah’a aittir. Öyleyse bu isimlerle Allah’a dua edin. Onun isimlerini ve anlamlarını eğip büken (yulhidûne ) kimselerden uzak durun. Böyle kimseler yapıp ettiklerinden ötürü er geç cezalandırılacaklardır.” (A’raf, 180)
Bu ayette geçen ilhad kelimesinin anlamı hakkında şu yorumlar yapılmıştır:
1- Allah”ın isimlerini inkâr etmek, bu isimler hakkında haktan sapmak ve adaletten ayrılmak.
2- Allah’ın isimlerini inkâra götürecek şekilde yorumlamak.
3- Bu isimleri Allah’tan başkasına nispet etmek.
4- Allah’ı noksanlık ifade eden sıfatlarla nitelemek.
5- Allah’ı, Kur’an ve Sünnette bulunmayan ve Allah’a yakışmayan bir isim veya nitelikle vasıflandırmak.1
İbn Abbas (ra.) dan ‘Allah’ın isimleri hakkında ilhada düşenler’ ayeti hakkında ‘Allah hakkında yalan söylerler‟ yorumu gelmiştir. İbn Kayyim’e göre isimlerde ilhadın hakikati, onlar hakkında doğru yoldan sapmaktır. Onlarda bulunmayan anlamları o isimlere sokmak veya manalarının hakikatlerini onlardan çıkarmaktır. Bunları yapan, Allah hakkında yalan söylemiş olur.2
b) قُلِ ادْعُوا اللّٰهَ اَوِ ادْعُوا الرَّحْمٰنَۜ اَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْاَسْمَٓاءُ الْحُسْنٰىۚ
“De ki: ” İster “Allah” diye dua edin ister “Rahmân” diye. O’nu hangi isimle çağırırsanız çağırın bütün güzel isimler O’nundur.” (İsra, 110)
c) اَللّٰهُ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَۜ لَهُ الْاَسْمَٓاءُ الْحُسْنٰى
“Kendisinden başka hiçbir ilah olmayan O Allah’tır. En güzel isimler O’nundur.” (Taha 8)
d) هُوَ اللّٰهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْاَسْمَٓاءُ الْحُسْنٰىۜ
“En güzel isimler ve bütün mükemmellik vasıfları yalnızca O’nundur.” (Haşr, 24.)
Esmâ-i Hüsnâ İle İlgili Rivayet Edilen Hadisler
el-Esmâu’l-Hüsnâ ifadesi Ebu Hureyre (r.a.)”den rivayet edilen şu hadiste de zikredilmektedir:
قال النبي صلى الله عليه وسلم: لله تسعة وتسعون اسماً من احصاها (حفظها) دخل الجنة
“Muhakkak ki Allah’ın 99 ismi vardır. Kim bunları (احصى ) ihsâ ederse cennete girer.”3 Bu hadisin bazı rivayetlerinde men ahsâhâ ibaresi yerine (من حفظها ) men hafızahâ lafzı nakledilmektedir. Bazı rivayetlerde de “99” yerine ” yüzden bir eksik” ifadesi geçerken bazılarının sonunda da “Allah tektir ve tek olanı sever” ilavesi vardır. Hadiste geçen İhsâ kelimesinin şu anlamlara geldiğini lügat alîmleri belirtmişlerdir:
1. Allah’ın bu isimlerini eksiksiz bir şekilde ezberleyip onlarla dua etmek,
2. İhsâ, güç yetirmek anlamındadır.4 Kim bu isimleri ezberlemeye, anlamaya ve gereklerine göre yaşamaya güç yetirirse demektir. Rabbimiz kitabında bu kelimeyi güç yetirmek anlamında şöyle kullanmıştır.
عَلِمَ اَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ
“..O sizin buna güç yetiremeyeceğinizi bildiği için sizi bağışladı..” (Müzzemmil 20)
3. İhsâ, akletmek ve ma’rifet anlamındadır. Araplar akıllı ve bilgili kimseye ” fulânun zû husâtin ” derler. Kim bu isimleri güzel bir şekilde kavrar, manalarını gereklerini hayatında tatbik ederse anlamındadır.
4. Kur’an’ın tamamını okuyup bu isimleri Kur’an içinde incelemektir. İbni Kayyim de “ihsâ” kelimesini şöyle tanımlar:
a) Allah‟ın isimlerini lafız olarak sayıp ezberlemek.
b) İsimlerin manalarının işaret ettikleri hakikatleri kavramak,
c) Bu isimlerle dua edip gerektirdikleri şekilde O’na kulluk yapmak.5
Allah’ın isimlerini ihsâ etmek söz ve amel ile olur. Allah’ın bu isimleri önce anlamları ile öğrenilip onlarla dua edilmelidir. Allah bu isimlerle tanınıp tanıtılmalıdır. Bu isimler hayatın her alanında gündemde tutulmalıdır. Bu isimlere uygun ruhi özelliğe sahip olunmalıdır. Allah’a ait olan bu isimler başkalarına nispet edilmemelidir. Bu isimlerin gerektirdiği şekilde Allah’a kulluk yapılmalıdır. Allah’ın isimlerini manalarını anlamadan ezberlemenin herhangi bir faydası olmadığı gibi hayatımızda hâkim kılmadan anlamanın da bir önemi yoktur. Tıpkı Kur’an’ı ve hadisleri anlamadan ezberlemenin ve yaşamadan anlamanın tam bir yararının olmadığı gibi. el-Esmâu’l-Hüsnâ hadisinin bir rivayetinde geçen (من حفظها ) men hafizaha tabiri de sadece ezberleyip saymayı değil, bu isimlerin sahibi olan Allah’ın hakkını koruyup gözetmeyi ve O‟nun hakkına riayet etmeyi de ifade eder.
Zeccâcî’de Ku’an’ın tertip sırasına göre bir Esmâ-i Hüsnâ tasnifi yapmıştır.6 1/Fatiha: Allah, Rahmân, Rahîm, Mâlik. 2/Bakara: Muhît, Kadîr, Alîm, Tevvâb, Hakîm, Basîr, Vâsi’, Bedi’, Semi’, Kâfi, Rauf, Şâkir, İlâh, Vâhid, Gafur, Halim, Kâbid, Bâsıt, La ilahe illâ hû, Hayy, Kayyûm, Aliyy, Azîm, Veliyy, Ganî, Hamîd,. 3/Âli Ġmrân: Kâim, Vehhâb, Seri’, Habîr. 4/Nisa: Rakîb, Hasîb, Şehîd, Afuvv, Mukît, Vekîl. 6/En’âmı: Bâtın, Zâhir, Kadîr, Latîf, Habîr. 7/‘râf: Muhyî, Mumît. 8/Enfal: Ni’me’l-Mevlâ, Ni’me’n-Nasîr. 11/Hûd: Hafiz, Karîb, Mücîb, Kaviyy, Mecîd, Vedûd, Fa’âl. 13/Ra’d: Kebîr, Müte’âl. 14/İbrâhîm: Mennân. 15/Hicr: Hallâk. 16/Nahl: Bâis. 19/Meryem: Sâdık, Vâris. 23/Mü‘minûn: Kerîm. 24/Nur: Hakk, Mübîn, Nur. 25/Furkân: Hâdî. 34/Sebe’: Fettâh. 40/Mü‘min: Gâfir, Kabil, Şedîd, Zü’t-Tavl. 51/Zâriyât: Razzâk, Zü’l-Kuvve, Metîn. 52/Tûr: Bârr. 54/Kamer: Muktedir. 55/Rahmân: Bakî, Zü’l-Celâl, Zü’l-İkrâm. 57/Hadîd: Evvel, Âhir, Bâtın, Zahir. 59/Haşr: Kuddûs, Selâm, Mü’min, Müheymin, Azîz, Cebbar, Mütekebbir, Halik, Bari’, Musavvir. 85/Burûc: Mübdi’, Müîd. 112/İhlâs: Ehad, Samed.
Dipnot:
- Fahreddin er-Razî, Mefatihu’1-ğayb, c. 15, s. 71.72.
- İbn Kayyim, Medâric, 1. 29.
- Buhari, Tevhid, 12; Müslim, Zikr, 5-6; Tirmizi, Da’avat, 82; Ġbni Mace, Dua, 10; Müsned, II, 258
- Bak. Müzzemmil, 20.
- Abdulaziz el-Ğusn, Esmâullahi’l-Husna, Daru’l-Vatan, s. 115, Riyad
- Zeccâcî, ĠĢtikak, s. 21.
About the author
